ھاواری زام و کانی
نووسەر دکتۆر فارووق سەفی‌زادە
شاعیر، بێ‌گومان گەرووی حەپەساوی
گەلە،کەجار و بار لە پر بە بورکانەوە ھەڵدەقووڵێ و دێتە سەما و خۆی دەنوێنێ. ھەموو
شاعیرێک دەنگی رەسەنی گەلی خۆیەتی و بۆ گەل دەنووسێ و ژیان و مردنیشی بۆ گەلە.
شاعیر ھاواری گەلیشە و ھاواری لە گەلە کە نوقم کراوە. گەل بە ھۆی شاعیرەوە خۆی
دەنوێنێ و تەنانەت ھەندێ جار ئەم ھاوارە گەرووی زالم دەگوشێ و گەل بەرەو سەربەستی
ھان دەدا. ھەروەھا بە پێ شاعیرانەوە فەرھەنگ و وێژرەی گەلێک دیاری دەکرێ.
یەکێ لەم ھاوارە رەسنە کوردی کوردستان،
شاعیری زام و کانی کاک ئیرجی عیبادییە.
کۆمەڵە شیعری زام و کانی، بەیانی
ئەندیشەکانی گەلی کوردن لە سەدان سەدەدا. لە ژێر زوڵم و زۆر و ستەمی زاڵمان و
ئەوانەی لە سەربەستی و ئازادی دەترسن و کاریان بەند و زیندانە و تەنانەت لە تیشکی
خۆریش دەترسن و دەیانەوێ خۆر ھەر بۆ ئەوان ھەڵبێ. کانی رووبارێکە بەرەو زەریا دەچێ
و ئامانجی کانی گەیشتن بە زەریایە. زام و ھاواریش دەنگی گەلن کە لە خەوندا ھەموو
کاتێ گەیشتن بە زەریا دەبینن و ئاواتی ھەموو زوڵم لێکراوێک گەیشتن بە زەلیایە
(زەریا)
زۆر لە مێژە ئاور لە ژێر چیاکانی داپۆشراوی
پەژارەدا حەپەساوە
ئاخۆ
بورکانی ئاگر و قینمان کەی سەر ھەڵئەدات.....
ھاوار و زامی گەل. دوای ماوەیەک دەبێتە
بورکان، دردی زاڵمان و سەربەستی یەکەم موردەی ئەم بورکانەیە بۆ گەل.
لە شەڵاڵی کەڵیسەی ئەوین و ئاواتدا
تا
نوێژ لە مزگەوتی رۆژ
تا
زیارەتی
بەرد و چیا و ئاو
ھەنگاوێکە
ھەناسەی ئەستێرە بەرەو خوا رەوانە و
ھاواری منیش بەرەو دەریا
بەرەو گریانی باران
بەرەو دۆڵەکانی نەخەوتووی وڵاتە ھەورییەکەم
کانی
بۆ کام کەڵیسە و مزگەوت و چیا
سەجدە ئەبەی کە چاوانی شیعر و عەشق
تێیدا دارقەواخ نەدەرابێ.
ئەمە فه‌لسەفەی ژیانە و رۆیشتن و لە
ئاکامدا گەیشتن بە زاڵیا و تێراو بوون لە بارانی سەربەستی و ھەناسەکێشان.
وێنەی خەیاڵیەکان لە شیعرەکانی کاک
ئیرەجدا بە جوانی خۆ پێشان دەدا. کە ئەمە پسپۆرێتی وی لە شیعر و زماندا دەگەیەنێ.
زمانی گەل، زمانی شیعرە و لە شیعریشدا یەکەم بناغەی وێنە، خەیاڵەکان کە شاعیر بەم
شێوەیە پەیامی خۆی دەگەیەنێ.
دڵم بەستراوە بە رووبار
بۆ کوێم دەبەیت
دەراوەستە
خورپەی شەتاوی تافگەی شەڵماش
خەڵاتی قەتارەی فیشەکی کاوەیە
یان
چیرۆکی وڵاتی شیعرەکانی مەلا ئاوارەیە.
"
یان
کاتێ لە بارەی ژیانەوە شاعیر دەچریکێنێ، ژیان
بە شێوەیەکی جوان و شیاو دەرازێنێتەوە:
ژیان ئەستێرەیەکە
ئەستێرە لە ئاو دەچێ و
ویشک نابێت
کورد سەدان ساڵە رۆڵەکانی بەخت دەکا و
خەبات دەکا،بەڵام ھێما نەگەیشتۆتە لووتکەی سەربە ستییەوە.
تاڵ تاڵی قژی سپی بیرەوەرییەکانت
بۆنی رووباری خوێنی چوار چرا و
سێدارەکانی نەفرەتی پێیە!
بۆنی سەدان چرای سەوز و
نەکوژراوی ئاویەر
باڵابەرز
بۆ
ئاوێنەی ئاربابای تەماوی بروانە
کەژوانێک لە دارستانی بۆمەڵێلدا راوەستاوە!
شاعیر کاتێ باسی بایەقوشانی زاڵم دەکا،
بە جوانی ئەوانە دەناسێنێتە گەل و لە ئاکامی ئەوان دەرژێنێتە نێو رووباری چەک و
سەر ھەڵدانەوە و دەڵێ:
ویستیان دنیا و ئاو
پر لە لیڵ ئاوی تەنیایی کەن
نەیانتوانی
لەو ھەوارگەی سوورەوە
چەک و چە
رازی چیرۆکی ژین و شانۆی مەرگیان ئەوت
شیعری ژیان سەرکەوت
رووباری ئەندێشە رەنگی خەماوی دەریای گۆرا
بروات بێ
لە دیواخانی رۆژدا
شووشەی عومری دێوەزمەی شەو
شکاوە!
بێ‌گومان ھەرشوێنێکی کوردستان بنواری،
حەدیسێک و رازێکی پێیە، لە ھەرمە و زامی گەل و ھونەرمەندانی گەل. حەسەن زیرەکی
نەمر، گۆرانی‌بێژی میللی کورد، کەسێک بوو کە لە سەردەمی خۆیدا بایەخێکی پێ نەدرا و
لە ئەوپەری کوێرەوەریدا سەری نایەوە و بە زامەکانی گەل زامێکی قورس و سەنگینه .
شاعیر چ بە جوانی ئەم زامە لە کانی ٩ دا باس دەکا:
ناڵەناڵه‌ی گڵکۆی ھۆنراوە
لە ناڵەشکێنەدا
پاپۆری شکاوی دڵی داگرتووم
ئەم شمشاڵە یاخییە
لە کاکەشانی ھونەردا
چ زایەڵەیکی غەریبە
لە ژێر رێژنەی بارانی ئاوازدا
سروە دووپاتت داکاتەوە
بووکان
سواری واگۆنی کاتەکانی بێ وچانە و
نامیلکەی حەسەنی پێیە!
کانی!
گیۆتینی کۆنەپەرەستی
ناتوانێ
مێژووی ھەتاھەتایی
ناوی کوردیت ببرێتەوە
لە شیعرێکی‌تردا شاعیر تۆفانی پر لە
ھاواری گەلەکەی باس دەکا و لەم بارەیەوە دەڵێ:
خەیاڵ بیانوویێکە بۆ گەیشتن
بۆ نھێنیەکانی شەوارەی ئەستێرە و
غەزەبی شەقایەق و قایەق سوارانی
ئەستەم‌لێکراوی زەلکاو
کانی
ئەمشەوە درەنگە
بە وشەی خەم و چرای دەریا
خەرمانەی یادی دەنگی من و تۆ
لە زیندان دەخەمڵێنێ
قشتیلانە! ھاوار نوقم نابێ
ئاخ! بۆ تۆفانی پر لە ھاوار.
شاعیر لەگەڵ گەلیدا ھاوار دەکا بۆ بەدەست
ھێنانی ھەتوان و دەچریکێنێ و لە ئاه و پەژارەی گەلی باس و خواس دەکا و دەڵێ:
ھەتوان
ھەتوان
ھەتوان
ھەتوانێکم
لە باران و ئەستێرە و گزنگەوە بۆ بێنە
ئەم برینە ناسۆرە
بە قەد باڵای وڵاتەکەم دەردی کۆنە!
مێژوو دەیسەلمێنێ کە سەدان ساڵە ژینی
کورد دەدرێتە بەر شەقی ھەڵاکۆخانەکان و تاتارەکان و تورکەکان و جانیان:
کوانێ جێ روان؟
ئەکاتەوا
چۆڵەوانی ئازادی دایگرتم و
ھەڵاکۆخان کوری قابیل
ژینی دا بەر شەق
عەشق لە دووی چرا سوورەوە راوەستا
تۆ
تاپۆی ئەسفندیار نەبوویت
پەرەنگی بەیانانی نەمر بوویت
کە خستی بوغزی سەر برین
نەتی پێکا...
کورد لە مێژە کە بێ‌وڵاتە، بێ‌سنوور و ئاڵایە
و تەنانت خۆشی لە بیر بردووتەوە و ھەموو کاتێ ئەنفال کراوە:
بۆ
ئێمە بێ وڵاتی
لە ژێر چەمۆلەی شەودا
زامێکی ناسۆرە
خنجیلانە
دەریا لووشەی چاوەکانت
لەگەڵمایە...
مێژوو دەڵێ: مادەکان - کە کوردەکان لەم رەچەڵەکەن-
یەکەم نەتەوەیەک بوون لە جیھاندا کە شارستانیەت و دیموکراسیان دامەرزاند. تەنانەت
یەکەم زانستەکانی مێژوو بە ھۆی ئەم نەتەوە مەزنەوە پێک ھاتووە، ئەویش لە نۆ ھەزار
ساڵ لەمەوبەردا. بە پێچەوانەی ئەوانە کە مێژووی مادی ٢٧٠٠ ساڵ لەمەوبەر دەزانن،
مادەکان بە پێی ئاسەوارە کەوناراییەکان و نووسراوی مێژوونووسان، دەگەرێتەوە بۆ نۆ
ھەزار ساڵ لەمەوبەر. مادەکان تەنانەت
یەکەم شیعر و وێژەشیان داناوە. ئەشوو زەردەشتی کورد لەم نەتەوەیە بووە کە گاتەکانی
ھەموو بە شیعر ھۆندۆتەوە.
شاعیر لە شیعرێکیدا دەڵێ:
تاڤگەی گریانی مادەکان
لە پلۆسکی گزنگی یادێکی ئەبەدیدا
سەر ھەڵئەدات
ئەمن جانتایەکی خەیاڵاوی
پر لە رازی کەلاوی شاری ئیحساسم
لە دڵمایە!
شاعیر لە کانی ٢٢دا بە جوانی دەچریکێنێ و
گۆرانی دەچرێ و ھەموو مێژووی کورد دەخاتە بەر باس و زایەڵەی بانگەواز دەکا:
ئەمن کاولم کاول
وەکو کەلاوەکانی ئەشکەوتی زێویە
دوای ئاوازەکانی ماملێ
وەکو باڵەفڕەی ھاوارەکانی حەسەن
لە دوایین شیعرەکانیا شاعیر گەلەکەی بە
شیعر دەشوبھێنێ و دەڵێ:
گوڵەبەرۆژە ھاتە دەنگ و وتی:
نا نا گەل شیعری زیندووە
شیعر نامرێ!
جیا لە بواری نیشتمانپەروەری و شیعرەکانی
کۆمەڵایەتی، لە باری ھونەرییەوە ئیرەج عیبادی زۆر ھانی داوە تا لە حسامیزی و پێک‌دانانی
وشە لە قەراخی یەکا، تایبەتمەندیەکانی شیعر لە بەرچاو بگرێ. بروانە بۆ ئەم دارشتنانە:
باڵەفرەی ھاوار، جانتایێکی خەیاڵێاوی،
دەریا لووشەی چاوەکانت، تۆفانی پر لە ھاوار، شەوارەی ئەستێرە و حسامیزی ھەناسەی
ئەستێره و گڵکۆی ھۆنراوە و... آلتریشن یانی گه‌مه‌ی زمانی لەگەڵ پیتەکانا وەکو:
بە درێژایی پەژارەی خەونەکانت
لە نێو ژان و پێچی شەوی پر گەواڵە
ھەوەردا
تا بەیانی گریام!
کە لە پیتی «ژ» بە باشی کەڵک وەرگێراوە
و... ھتد.
Introduction
The shouting of
wound and fountain.
Dr. Farough
Safizade
A poet, no
doubt, is the prisoned threat of his people whom suddenly sometimes,
effervesced as a volcano. He or she cries and shows him or herself. Each
responsible poet is the strong voice of his people. Write to them, his life and
death related to them. A poet can also be the shouting of his people and moves
towards them. People come to act by the poet activations, words and sometimes
his cries wound the threats of the merciless authorities, and guide them
towards freedom. It is also because of the poets that culture and folklore are
shown. One of these strong shouting in Kurdistan is the known poet’s book
“fountain and wound” Mr. Iraj Ebadi.
The collection
of these poems mark out the thoughts of Kurdish
people during years and years. The oppressed Kurdish people, under the
oppressors and dreadful powers who were raid of liberty and people freedom .
These terrible people who were only able to progress their prisons, jails and were also afraid of sunlight of
prosperity in the other minds. They wanted all things and wealth for themselves.
The fountain in
Iraj, mind is a stream which goes towards the seas of its target. Wounds and
shouting are the voices of people in which all their dreams go to reach the
sea, where the freedom is located.
Long of the
history
The fire is
under the mountain sorrow
Darling!
When the
volcano of our fire and hate arise?
The people cry
will be as volcano. Later, it will be against the oppressors. The first reward
of this volcano which is the people
arising, is freedom.
From the mixed
views of church and hope
From the pray
of the day mosque
Till pilgrimage
of stone, mountain and water,
It is only one
step
Stars bitter
sigh go up to the God
And my cries
towards the sea
Towards the
rain cry
Towards the waked villages of my hometown.
My fountain
In which
mosque, church and mountain you bow down,
Where the love
and pomes have not been sentenced to
death.
It refers to the philosophy of life, passing
away, and at the end, to reach the target overcoming and to be free of bitter
sighing, to be thoroughly drunk of the liberty rainfalls.
Iraj, s images of the imaginations in
his poems, move apart of the beauties, in which is shown his richness of the
language and the words.
He also shows the people, s language,
which is basically poems language. His images are full of messages:
My heart is fastened to the river
Where do you take me?
Stop! The roaring of Salmash 1
waterfall,
Is the present of Cawe, s 2 row
cartridge or
The Mola Awareh 3, story poems of his
hometown
When the poet twitters about the life,
prospective is nice and suitable.
Life is a star
The star views the water
The water does not dry
It is about hundreds of years in which
Kurds are dying, fighting. But they have-not gotten the target peak of the
liberty.
The white hair strings of your memories
Smells the red blood of Chowar chara 4
And the execution
The smell of hundred grown and bright
lights of Abider Mountain 5
My tall darling
Look at foggy Arbaba 6, a mountaineer
has stopped in jungle of nocturnal
When the poet gives his speeches about
the cruel owl, he introduces it beautifully, at the end; he throws them to the
river of life and demonstrations and says:
They desired to make the world and
waterfall lonely darkness, but they couldn’t.
From that red mountain tent rifle and
Chegwara 7, told us
The mysteries of life story and the
dramatic death
But the poem life came over, the
thought streams changes the paint of the sorrowful Sea
Believe it
From the chambers, the Satan’s age
bottle, has broken
No doubt, if you look at each poet in
Kurdistan district,
It will show a mystery or a short story
of the everlasting Hassan zirak 8, as nationalist singer was a man who during
his life, no one paid more attention to him, and died in a very bad situation
His death added more wounds to People, s wounded heart. What a nice. The poet
in mountain 9 goes through this sadness.
•1, 2and 3 are three
leftist guerrillas among the Kurd people who fight against the old Shah regime
and were killed.
•4- the maim square
in mahabad, where Ghazi Mohammed the great
Kurd leader ( pishewa) was
sentenced to death
•5- A known
mountain around Sanandaj city in Kurdistan.
• 6- a large
mountain in Bane city in Kurdistan
•7- A leftist
guerilla in Bolivia, who helped Fidel Castro to overcome the Cuba regime.
•8•A great Kurd singer
